Της Μαρίας Λαμπαδαρίδου – Πόθου

Μόνον ο Παπαδιαμάντης θα μπορούσε να είναι τόσο επίκαιρος ακόμα και στις ημέρες μας των “ερειπίων”. “Πταίουν οι πλάσαντες τα ερείπια”, συνεχίζει ο Παπαδιαμάντης στην εφημερίδα Ακρόπολις το 1896, προφανώς για την τότε χρεοκοπία επί Τρικούπη.
  
Το κείμενο αυτό το γράφω ως άτομο που συμπάσχει και συν-θλίβεται μαζί με τις χιλιάδες των σιωπηλών διαμαρτυρομένων της πλατείας Συντάγματος – πριν την αμαυρώσουν πριν γίνει πεδίο μάχης.

Και μαζί με τον τελευταίο πολίτη, συμμετέχω στο περίπλοκο ερώτημα : Ποιοι τελικά είναι “οι πλάσαντες τα ερείπια”, αυτοί που αργά και σταθερά, μεθοδικά, οδήγησαν τον τόπο μας στο χείλος του αφανισμού του, αυτόν τον όμορφο τον ευλογημένο τόπο που τον είπαν πατρίδα.
Κι εμείς οι ανώνυμοι πολίτες βιώνουμε ως τα βάθη του παραλόγου αυτή την χαώδη πραγματικότητα που έγινε ξαφνικά η ζωή μας. Βιώνουμε την ανασφάλεια και τον πανικό, την ευτέλεια. Βιώνουμε τη θλίψη των “ερειπίων” μας.
Και ίσως σε λίγο θα πούμε δυνατά τον στίχο του Έλιοτ:

“Με τα ερείπια αυτά στύλωσα τη ζωή μου”

Αν καταφέρουμε και την “στυλώσουμε” ξανά.
Και αν ξορκίσουμε τα φαντάσματα που την στοίχειωσαν.

Πριν από εικοσιπέντε αιώνες, 31 ελληνικές πόλεις υπέγραψαν τον όρκο τους να σώσουν την Ελλάδα από την περσική λαίλαπα γιατί, έναντι του κινδύνου, κατάλαβαν ότι μόνον “ενωμένοι” θα μπορούσαν να αμυνθούν και να νικήσουν. Ήταν η πρώτη φορά που συνειδητοποίησαν ότι αυτό που τους “ένωνε” ήταν πολύ δυνατό. Ήταν: το “όμαιμον” και το “ομόγλωττον”, οι κοινοί θεοί και η κοινή γη τους. Και εκεί, σε εκείνο το σημείο του χρόνου και του χώρου, με την υπογραφή του όρκου και την αφύπνιση της συνείδησης, γεννήθηκε η έννοια του Έθνους.

Σήμερα περιμένουμε κάποιοι να υπογράψουν έναν νέο “όρκο” που να σημαίνει την αναγέννηση της έννοιας του Έθνους.
Γιατί, ουσιαστικά, γι\' αυτό πρόκειται.
Και λέει ακόμα ο σοφός Παπαδιαμάντης (στο ίδιο άρθρο του) “Τις ημήνθη περί πάτρης;”
Τις εξ αυτών.
Όταν ρώτησαν τον Αισχύλο τι θα ήθελε να γράψουν στον τάφο του, απάντησε: “Ότι υπήρξα μαραθωνομάχος και σαλαμινομάχος”. Αυτό ήταν για τον μεγάλο τραγικό μας πιο σημαντικό από την ποίηση.

Όμως σήμερα όλα αυτά θεωρούνται ξεπερασμένες αξίες. Χάνουμε τις αξίες μας. Τα ιερά μας. Από τότε που αρχίσαμε να ξεπουλάμε τον τόπο μας “νόμιμα” στους λογιών βαρβάρους από δρόμους ορατούς και αόρατους. Από τότε που η παιδεία μας έγινε συνδικαλισμός. Από τότε που η αναξιοκρατία έγινε επίσημη πληγή – και τα παιδιά μας παίρνουν τον δρόμο της ξενιτιάς κουβαλώντας μέσα τους μια Ελλάδα που τα πλήγωσε. Από τότε που το τρυφερό παιδί πάει στο σχολείο και αντί να μάθει για την ομορφιά του λόγου και του πνεύματος ή για τους αγώνες του γένους, μαθαίνει πώς θα διεκδικεί και πώς θα κερδίζει χρήματα γρήγορα και εύκολα. Αυτό μαθαίνει ως πρώτη αξία: το χρήμα. Όμως το χρήμα δεν είναι “αξία” είναι μονάδα μετρήσεως. Από τότε άρχισε η κατάρρευση. Με πρώτο σκαλοπάτι πτώσης: την θλιβερή συρρίκνωση της γλώσσας. Γιατί οι εκάστοτε αρμόδιοι της Παιδείας μέλημα και στόχο δεν είχαν τον πολιτισμό του τόπου και τον πολιτισμό του προσώπου αλλά τις εύκολες απλουστευτικές ανάγκες των καιρών. Το ίδιο και οι αρμόδιοι του Πολιτισμού – από άλλους δρόμους θεωρώντας την τέχνη και το πνεύμα, τους συγγραφείς και το Θέατρο ως σημεία παρακμής των καιρών, μη επιχορηγούμενα σωματεία ως άχρηστα. Πεθαίνει το Θεατρικό Μουσείο, λιώνει μέσα στην υγρασία του υπογείου ο θεατρικός μας πλούτος και η μνήμη από έλλειψη της ελάχιστης επιχορήγησης.
Όμως πολιτισμός δεν είναι τα όσα έτοιμα μας δόθηκαν. Πολιτισμός είναι η αντίληψή μας για τον πολιτισμό. Και ίσως από εκεί να απορρέει η απαξία.
Όσο για εκείνους, τους εκτός Ελλάδας “ντυμένους φίλους”, που ονειρεύονται τον αφανισμό του τόπου μας, ας θυμούνται πως ο δυτικός πολιτισμός θεμελιώθηκε πάνω στην ελληνική σκέψη. Και ας το σεβαστούν αυτό. Πριν μας “κηδέψουν” στα στοιχήματά τους, να θυμούνται ότι η Ελλάδα, ακόμη και αν την “ταπεινώσουν” κάποιες ατυχείς συγκυρίες, θα εξακολουθεί να υπάρχει σε όλες τις πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες τους. Και σε όλα τα επίσημα λεξικά τους. Οι λέξεις: analysis, synthesis, theory, category, democracy, chemistry, cosmology, psychology, psyche, logical, politics, philosophy, και χιλιάδες ακόμα που χρησιμοποιούν καθημερινά στην επιστημονική, τη φιλοσοφική, την πολιτική, την οικονομική, την κοινωνική ζωή τους, δ ε ν ε ί ν α ι α π λ έ ς λ έ ξ ε ι ς. Ε ί ν α ι δ ο μ έ ς σ κ έ ψ η ς. Δομές αντίληψης. Είναι δυνατότητες αναγωγής. Μαζί με την μεγάλη ποίηση των τραγικών μας και τα φιλοσοφικά και κοσμολογικά οράματα που μέχρι σήμερα κυριαρχούν στο παγκόσμιο πνεύμα.

Και εδώ θα θυμηθώ τον μέγα διανοητή του αιώνα και φιλόσοφο George Steiner. Στον τεράστιο τόμο του για την Αντιγόνη του Σοφοκλή (και για όλες τις μετέπειτα “Αντιγόνες” που γράφτηκαν ανά τους αιώνες), έγραψε:
«Ο ελληνικός μύθος, όσο κανένας άλλος στον κόσμο, κυριάρχησε στη δυτική αντίληψη, στη δυτική φιλοσοφία, στη διαμόρφωση της δυτικής πολιτικής σκέψης». Και επισημαίνει ακόμα ότι: «Επιστροφή στον ελληνικό μύθο σημαίνει επιστροφή στις ρίζες μας, είναι ο επαναπατρισμός του πνεύματος».

Γι\' αυτό μίλησα για σεβασμό.
Και αν σήμερα κάποια εκούσια ή ακούσια “λάθη” έφεραν την Ελλάδα στη δεινή θέση που βρίσκεται, αυτό είναι μόνο η εφήμερη όψη της. Απαρασάλευτος στον αιώνα παραμένει ο μεγάλος πολιτισμός της ως πηγή φωτός, αλλά και οι αγώνες της για ιδανικά που δεν τα γερνάει ο χρόνος.

Θέλω να κλείσω αυτή την ελάχιστη κατάθεση με τον λόγο και πάλι του Παπαδιαμάντη. Γράφει σε αυτό το ίδιο άρθρο του:
“¶μυνα περί πάτρης θα ήτο η ευσυνείδητος λειτουργία των θεσμών, η εθνική αγωγή, η χρηστή διοίκησις, η καταπολέμησις του ξένου υλισμού και πηθικισμού, του διαφθείραντος το φρόνημα και εκφυλίσαντος σήμερον το έθνος, και η πρόληψις της χρεοκοπίας”.

Τίποτε άλλο δεν έχει να προσθέσει κανείς. Ο μεγάλος των Γραμμάτων μας 115 χρόνια πριν είπε για μας τα ίδια λόγια.

Όμως κάτι ακόμα.
Έτσι όπως κοίταζα τις χιλιάδες των πολιτών στην ειρηνική διαμαρτυρία τους, αυτή που θύμιζε την Εκκλησία του Δήμου την εποχή που γεννιόταν η Δημοκρατία, ήρθε στο νου μου από περίεργες συνειρμικές μια στιχομυθία από τη “Δίκη” του Κάφκα:

“Είμαι αθώος, κύριε”, λέει ο Γιόζεφ Κ.
“Ναι, όμως η αθωότητά σου δεν μπορεί να σε σώσει”, του απαντά ο άλλος.

Θα προσπαθήσω να αντιστρέψω το αδύνατο: Ο τόπος που γέννησε τη Δημοκρατία, το ωραιότερο αυτό δημιούργημα του ανθρώπινου πνεύματος, δεν μπορεί παρά να βρει τις αρχέγονες δυνάμεις του – ο ίδιος ο τόπος. Είναι σαν να προκαλείς το θαύμα. Όμως η Ελλάδα είναι ο τόπος που γέννησε το “θαύμα” πραγματικά και μεταφυσικά.